ก่อนอื่นต้องให้คำจำกัดความของธุรกิจครอบครัวซึ่งโดยทั่วไปหมายถึงธุรกิจที่หุ้นของกิจการ มากกว่าครึ่งหนึ่งเป็นเจ้าของโดยสมาชิกของครอบครัวใดครอบครัวหนึ่ง หรือธุรกิจที่มีการสืบทอดมาสู่ลูกหลานอีกรุ่นหนึ่ง โดยประเด็นเรื่องธุรกิจครอบครัวนี้ไม่ใช่มีมากเฉพาะเมืองไทย ยกตัวอย่างบริษัทใหญ่ๆในอเมริกาอย่างเช่น บริษัท ผลิตช็อคโกแลต Mars บริษัท Cargill (บริษัทในกลุ่มเกษตรอุตสาหกรรมระดับโลก) บริษัทผลิตรถยนต์ Ford ซึงปัจจุบันหุ้นส่วนใหญ่ก็เป็นของตระกูล Ford หรืออย่างบริษัทที่เป็นเจ้าของห้างสรรพสินค้าชื่อดังของอเมริกาอย่าง Walmart ซึ่งถือเป็น ธุรกิจครอบครัวที่ใหญ่เป็นอันดับ 1 ในอเมริกา ตามสถิติบอกไว้ว่า ประมาณ1ใน3 ของบริษัทใน S&P 500 มีครอบครัว หรือกลุ่มครอบครัวเป็นเจ้าของหุ้นหรือบริหารงานอยู่       สำหรับในเมืองไทยก็ไม่ต่างจากอเมริกานะคะ จากข้อมูลทางเวบไซด์ของมูลนิธิสถาบันอนาคตไทยศึกษา พบประเด็นที่เกี่ยวกับธุรกิจครอบครัวที่น่าสนใจดังนี้

• ธุรกิจในประเทศไทยกว่า 80% เป็นธุรกิจครอบครัวและปัญหาใหญ่ที่ธุรกิจเหล่านี้กำลังเผชิญก็คือ  การส่งผ่านธุรกิจจากรุ่นสู่รุ่นให้ประสบผลสำเร็จ    จากผลการสำรวจธุรกิจครอบครัวของ PwC ในปี 2012  ระบุว่าธุรกิจในภูมิภาคเอเชียกว่าร้อยละ 70-80 ล้วนเป็นธุรกิจที่เติบโตมาจากธุรกิจครอบครัว  และอัตราการอยู่รอด   (Survival rate)  ของธุรกิจครอบครัวรุ่นที่ 1 อยู่ที่ 100% รุ่นที่ 2 อยู่ที่ 30%  และรุ่นที่ 3 อยู่ที่ 12%  และรุ่นที่ 4 จะเหลือเพียง 3%   สอดคล้องกับความเชื่อที่กล่าวกันว่าธุรกิจครอบครัวมักจะอยู่ได้ไม่เกิน 3 รุ่น
• บริษัทขนาดใหญ่ในกลุ่ม SET 50 ก็ยังเป็นธุรกิจครอบครัวมากเกือบจะครึ่งหนึ่งของบริษัททั้งหมด หากวิเคราะห์เฉพาะบริษัทจดทะเบียนในตลาดหลักทรัพย์ที่อยู่ในกลุ่ม SET50  จำนวน 50 บริษัท  จะพบกว่ามีบริษัทมากถึง  21  แห่งที่เป็นธุรกิจครอบครัว  คิดรวมเป็นมูลค่าตลาด (Market capitalization)  กว่า  33%  หรือประมาณ  1/3 ของมูลค่าตลาดรวมของ SET50   โดยกว่าครึ่งของบริษัทเหล่านี้จะอยู่ใน 3 ธุรกิจใหญ่คือ ธนาคารพาณิชย์  พาณิชย์ & การค้า และพัฒนาอสังหาริมทรัพย์
• จากธุรกิจครอบครัวรวม 21 แห่ง  มีบริษัทถึง 10 แห่งที่บริหารงานโดยรุ่นที่ 2 (Gen 2)    ทั้งนี้      ธุรกิจครอบครัวในกลุ่มธนาคารพาณิชย์ได้ส่งผ่านธุรกิจไปจนถึงรุ่นที่ 3 (Gen 3) แล้ว   ขณะที่ธุรกิจครอบครัวในกลุ่มพัฒนาอสังหาริมทรัพย์ส่วนมากจะยังคงบริหารงานโดยรุ่นที่ 1 (Gen 1)   เนื่องจากเป็นธุรกิจใหม่ที่มีประวัติการจัดตั้งไม่ยาวนานนัก

ตารางด้านล่างสรุปจุดแข็งกับจุดอ่อนของธุรกิจครอบครัวไว้ดังนี้

จากจุดอ่อนข้างต้นจะเห็นว่าการที่จะทำให้ธุรกิจครอบครัวดำเนินไปได้ด้วยดีสิ่งที่สำคัญที่สุดคือ การกำหนด Governance หรือ บทบาทการกำกับดูแลที่ชัดเจน 1) กับครอบครัวทุกฝ่าย (เพื่อลดความขัดแย้งในครอบครัว) 2) กับผู้บริหารที่ไม่ใช่ครอบครัว (เพื่อไม่ให้ผู้บริหารท้อถอย ทำไปเท่าไรๆ ก็ไม่ได้เป็นใหญ่เป็นโต เพราะมีเครือญาติจ่อรออยู่ แล้วจะทำไปทำไม)) และสุดท้าย 3) กับพนักงาน (เพื่อลดความสับสนในการทำงาน เดี๋ยวอากงสั่งอย่างหนึ่ง อาม่าสั่งอีกอย่างหนึ่งทำไม่ถูก) ยกตัวอย่างการกำหนดบทบาทการกำกับดูแลในเรื่องการจ้างพนักงาน  ในกรณีที่เป็นญาติอยากมาทำงานในตำแหน่งใดในบริษัทก็ควรมีคุณสมบัติเหมาะสมเหมือนกับที่เราจะจ้างคนนอก ไม่ใช่เป็นญาติอยากทำงานตรงไหนก็ได้ รวมถึงเงินเดือนด้วยนะคะที่ต้องให้ตามงานที่ทำ ไม่ใช่ตามใจคนตั้ง เป็นต้น นอกจากนี้หลังจากที่มีระบบการกำกับดูแลที่เหมาะสมแล้ว สิ่งที่ธุรกิจครอบครัวควรคำนึงต่อมาคือการวางแผนสืบทอดกิจการ ( Succession Planning) ซึ่งมีธุรกิจครอบครัวหลายๆแห่งที่ขาดความพร้อมในเรื่องนี้ เนื่องด้วยหลายๆสาเหตุ เช่น ไม่คิดว่าจำเป็น เรายังไม่แก่ทำไปได้เรื่อยๆ บริษัทเราเองไม่ต้องมีเกษียณ หรือ ไม่อยากวางแผนเพราะเดี๋ยวพี่น้องทะเลาะกัน คนที่ไม่ได้เป็นจะเสียใจ เลยรอๆไปก่อน หรือไม่มีคนในครอบครัวเก่งพอเลย คนนอกก็ไม่ไว้ใจ เลยรอๆๆไปก่อนดีกว่า เป็นต้น ไม่ได้นะคะ เรื่องนี้สำคัญมาก อย่างไรก็ต้องมีคนมาทำแทน เราคงทำเองไปไม่ได้ตลอดหรอกค่ะ ถ้าเราวางแผนเนิ่นๆเราจะได้สอนเขาทัน ฝึกเขาทัน แต่ถ้าไม่วางแผนไว้ถึงเวลาหาใครทำไม่ได้ กลายเป็นความเสี่ยงของธุรกิจไปอีกค่ะ ถ้าทำสองเรื่องสำคัญนี้ได้ก่อน (ส่วนเรื่องอื่นๆ เช่นการนำระบบการบริหารจัดการใหม่ๆ เทคโนฯใหม่ๆมาใช้ การหาผู้บริหารมืออาชีพมาเสริมครอบครัว ก็ต้องตามมานะคะ) ดิฉันเชื่อว่าธุรกิจครอบครัวของเราจะสามารถดำเนินไปได้ด้วยดีและไม่หยุดอยู่ที่รุ่นเรา (ตามสถิติข้างต้น) ขอให้โชคดีนะคะ